Gradus van Florestein, Petra Bolhuis en Theo Meereboer

Rattenvangers van het onbehagen : verschijnselen, voedingsbodem, herhaling en voorkómen van het totalitarisme
Uitgeverij Van Warven 2021, 212 pagina's  - € 19,95

Korte biografie van Gradus van Florestein (19?), Petra Bolhuis (19?) en Theo Meereboer (19?)

Korte beschrijving
De auteurs beschrijven in dit boek de groei van het onbehagen van veel mensen in de wereld. Onvrede groeit op veel punten: immigratie, financiele situatie, het gebrek aan transparantie van machthebbers enzovoort. Deze manifesteert zich in demonstraties, zoals van de 'gele hesjes'. Onrust en onzekerheid kunnen onder omstandigheden de maatschappelijke en politieke stabiliteit bedreigen. Eerder heeft Hannah Arendt dit beschreven voor de aanloop naar de Tweede Wereldoorlog. De schrijvers gebruiken vier vragen: wat is er vorige eeuw gebeurd in Duitsland (Hitler) en Rusland (Stalin), hoe kon 'dit' gebeuren, kan 'het' opnieuw gebeuren en tot slot: hoe kunnen we herhaling voorkomen? In prikkelende analyses wordt het huidig establishment, mondiaal, de maat genomen. De analyses zijn meer normatief dan objectief. Maar ze ademen beslist een sfeer van urgentie en zijn breed: het gaat over Nederland maar ook over andere landen. Het boek eindigt met adviezen voor individuen die een herhaling van gebeurtenissen die behoren bij een totalitair regiem willen voorkomen. Het boek bevat eindnoten en een korte literatuurlijst.

Tekst op website uitgever
Op dit moment ervaren mensen vaak onbehagen. Onbehagen over hun financiële situatie, over immigranten, over de mate van waardering en erkenning die zij krijgen, over regels die hen worden opgelegd, over gebrek aan transparantie in de politiek, over leugens van machthebbers. Dit onbehagen polariseert de samenleving. Het is veelvormig en onderling tegenstrijdig. Politici en mensen op zoek naar macht kunnen een focuspunt bieden voor dit gefragmenteerde onbehagen. Als zij voldoende mensen bundelen onder één vlag worden ze een machtsfactor van betekenis. De geschiedenis heeft ons geleerd dat wat begint als onrust en onzekerheid, onder deze voorwaarden kan uitmonden in geweld en oorlog. Hannah Arendt heeft een studie gemaakt van de vreselijke gebeurtenissen die zich afspeelden vlak voor en in de tweede wereldoorlog. De vraag is hoe deze gebeurtenissen destijds hebben kunnen plaatsvinden. Maar in hoeverre vinden ze nu opnieuw plaats? Arendt zei direct na de Tweede Wereldoorlog dat ‘dit nooit weer’ alleen haalbaar is als we deze bewegingen leren herkennen. In ‘Rattenvangers van het onbehagen’ destilleren we patronen uit haar inzichten. Hoe kunnen we zelf bijdragen aan het voorkomen van een herhaling van de grootscheepse ontsporingen uit het verleden? Er staat iets op het spel en de optelsom van onze kleine keuzes is van doorslaggevende betekenis voor onze toekomst.

Fragment uit hoofdstuk 3
De politiek van de afgelopen driekwart eeuw heeft de kiezer aan zich proberen te binden door een beroep te doen op het eigenbelang van die kiezer. Daardoor is een kiezer, een burger, ontstaan die overtuigd is van het feit dat de politiek een vertegenwoordiger is en moet zijn van het eigenbelang van de kiezer. Dit is een opvatting die haaks staat op de rol en de betekenis van de politiek. Politiek hoort immers een oriëntatie op een lange termijn te zijn en een (inter)nationaal belang te vertegenwoordigen. Dit beroep van de politiek op het eigen belang van de burger, en het veronachtzamen van haar oriëntatie op de lange termijn zijn de belangrijkste ingrediënten voor een intens wantrouwen tussen politiek en burgerij.

Wij leven in een samenleving die steeds ingewikkelder wordt. De toename van de complexiteit wordt veroorzaakt door een groot aantal elkaar versterkende factoren. Groei van wetenschappelijke en technologische kennis, globalisering en de enorme wereldwijde toename van de mensen met scholing zijn een paar van de factoren die hieraan een bijdrage leveren. Daarnaast is er weliswaar een groeiende openheid over de handel en wandel van economische en politieke machten, maar juist de onvolledigheid van deze openheid levert een probleem op. De ingewikkeldheid van hetgeen wel bekend is geeft ook een probleem. Mensen zijn van nature gericht op het ontdekken en herkennen van samenhang en structuren. Door deze eigenschap wordt een baaierd aan spookverhalen geproduceerd over bedrijfsleven en politiek. In de afhankelijkheidsrelatie die mensen ervaren ten opzichte van deze machten ligt het voor de hand dat er mensen zijn die negatieve en bedreigende structuren bedenken. Zo kunnen complottheorieën ontstaan. Het verhaal over een zogenaamd complot is gemakkelijker te begrijpen dan de werkelijke complexiteit van de politieke en economische problemen. Complottheorieën geven zekerheid. Zo werd in 2013 op sociale media het bericht verspreid dat de toenmalige president van de Verenigde Staten, Barack Obama, stiekem ene moslim was. Een andere theorie welke wordt verspreid op sociale media, vertelt dat 'reptiele mensen' de wereld besturen; twaalf miljoen Amerikanen geloven dit.
Alex Jones produceert de meest absurde complottheorieën, zoals 'de Amerikaanse overheid wil haar burgers castreren', 'de schietpartijen op scholen zijn gespeeld door crisisacteurs' en 'condens strepen bevatten chemische middelen om Amerikanen te steriliseren.' En hij heeft dit tot een business gemaakt, hij verdient aan zijn complottheorieën. (pagina 132-133)

Lees ook: Totalitarisme, gevolgd door Het verval van de nationale staat en het einde van de rechten van de mens (uit 2014), De vrijheid om te zijn (uit 2019) van Hannah Arendt en Het tij keren : met Rosa Luxemburg en Hannah Arendt van Joke Hermsen (uit 2019), en Verloren land : de zeven stappen van democratie naar dictatuur van Ece Temelkuran (uit 2019)

Terug naar Overzicht alle titels