De Bezige bij 2025, 262 pagina's - € 22,99
Wikipedia: Mark Lievisse Adriaanse (1994)
Korte beschrijving
Een kritische verhandeling over de huidige staat van de politiek, met speciale aandacht voor de afbraak van de democratie en een pleidooi voor vernieuwing. De auteur onderzoekt de huidige crisis van de democratie, die al decennia aan de gang is en volgens hem niet alleen te wijten is aan de opkomst van radicale populisten zoals Trump. Ondanks de mogelijkheid om te stemmen, is het vertrouwen in daadwerkelijke verandering afgenomen, schrijft Adriaanse. Hij stelt dat het verdedigen van het bestaande systeem niet voldoende is om de democratie te redden. In plaats daarvan pleit Adriaanse voor een radicale democratisering van de democratie, waarbij burgers meer invloed krijgen op politiek, economie en maatschappij en waarbij de democratie haar belofte moet waarmaken door iedereen te betrekken bij beslissingen die hen aangaan. Intelligent en met diepgang geschreven. Uitsluitend geschikt voor een geoefende lezersgroep.
Mark Lievisse Adriaanse (1994) is journalist bij NRC. Hij studeerde onder meer politieke wetenschappen en filosofie in Leiden.
Tekst op website uitgever
De grootste crisis van deze tijd is de crisis van de democratie. Die is niet begonnen toen Trump en andere radicale populisten op het toneel verschenen: de democratie wordt al decennia verzwakt. We kunnen op verkiezingsdagen weliswaar naar de stembus gaan en in alle vrijheid een bolletje rood kleuren, maar we zijn het geloof verloren dat er ook echt iets zal veranderen. Mark Lievisse Adriaanse toont hoe de democratie op dit gevaarlijke moment is beland. En hij reikt een mogelijk medicijn aan. Pogingen om de democratie te ‘redden’ door vooral het bestaande systeem te verdedigen zijn volgens hem onvoldoende. Wie de democratie wil verdedigen, zal in de aanval moeten.
In dit boek dat tot nadenken aanzet, verkent Lievisse Adriaanse hoe een betere democratie eruit kan zien. Hij bepleit een radicale democratisering van de democratie, waardoor burgers meer macht krijgen over politiek, economie en maatschappij. Nu de democratie onder vuur ligt komt het erop aan haar belofte waar te gaan maken: wat iedereen aangaat, moet door iedereen besloten worden.
Fragment uit hoofdstuk 9. Wat de populistische revolutie (niet) is
Inmiddels weten we beter. En we hadden beter kunnen weten.
Een theorie van een oude Oostenrijkse econoom helpt te begrijpen wat er is gebeurd - en wat er volgde. Karl Polanyi schreef in 1944 met The Great Transformation een meesterwerk over de verhouding tussen staten en markten. Het verval van de wereld om hem heen was volgens hem te verklaren door een 'dubbelbeweging': als markten steeds meer delen van de samenleving gingen domineren - de 'vrije markt' moet immers zijn vrije beloop krijgen -, dan leidt dat uiteindelijk tot een tegenbeweging die eist dat de samenleving wordt beschermd tegen die markten. Net als Hayek zag hij in het falen van de markteconomie in de jaren dertig dan ook het bewijs dat dé 'zelfregulerende' markt niet bestond - en ook niet kon bestaan - en net als Keynes zag hij dat het toepassen van die marktlogica gevaarlijke gevolgen kon hebben.
Ik zal niet zeggen dat wat we nu meemaken een-op-een hetzelfde is als wat er in de jaren dertig gebeurde. Maar de dubbelbeweging die Polanyi beschreef is wel op deze tijd toepasbaar. De verkiezing van Trump, het Brexit-referendum en al die andere opstanden van boze kiezers moete we begrijpen als de voornaamste reactie op de politiek-economische ordening die westerse democratieën decennialang domineerde en uitholde - en die kapitaal boven democratie plaatste. Tegelijkertijd herstelt die tegenreactie niet per se de soevereiniteit van de democratie boven de markten, zoals ik zal laten zien.
Het kantelpunt is 2008, het jaar dat de Grote recessie uitbrak. Die crisis toonde namelijk dat overheden niet in staat waren om samenlevingen te beschermen tegen het falen van de markt, tegen de hebzucht van financiële instellingen en tegen het system dat ze daartoe in staat stelde - tegen de kapitalocratie. De tegenbeweging kreeg al in de jaren vóór de crisis wat vaart, maar versnelde pas echt in het anderhalve decennium erna.
Als 2008 de bliksemflits was, dan was de verkiezing van Trump in 2016 de donderslag. Zijn herverkiezing in 2024 was de inslag: de oude politiek-economische ordening van neoliberalisme en postdemocratie is gebroken - en zal niet meer herstellen.
Hoe heeft het zover kunnen komen? Waarom is het populisme een reactie op de uitholling van de democratie, en kan het die democratische crisis zowel verergeren als pogen op te lossen? En hoe gaat het verder?
Trump en Brexit stonden niet alleen - toen niet, nu niet. Al zo'n twee decennia was in westerse democratieën een beweging in opkomst die zich tegen veel van de postdemocratische zekerheden keerde. Populisten wonnen en verloren verkiezingen; in sommige landen hadden ze geregeerd, in andere louter oppositie gevoerd. Maar overal hadden ze iets door wat het politieke midden lang niet leek te willen horen: dat de politiek voor veel burgers helemaal niet dood was.
Populisten zijn vaak tegenover de democratie geplaatst - zéker sinds Trumps eerste verkiezing de populistische beweging in westerse democratieën een belangrijke impuls gaf. In dat verhaal wordt de liberale democratie ontwricht door de opkomst van radicale demagogen, die claimen 'het volk' te vertegenwoordigen, maar die eigenlijk naar weinig anders streven dan naar de afschaffing van de instituties en systemen die de afgelopen eeuw mensen een stem hebben gegeven, hun rechten hebben beschermd en hun vrijheden hebben gegarandeerd.
In dat verhaal lijkt de liberale democratie bovendien vaak grotendeels vrij aardig gefunctioneerd te hebben, totdat politici als Geert Wilders, Marine Le Pen en Donald Trump op het toneel verschenen en alles overhoophaalden. In dat verhaal staat 'het populisme' tegenover 'de liberale democratie', als twee tegenpolen, is het populisme 'een ziekte' die het voortbestaan van de liberale democratie in gevaar kan brengen, zoals de veelgelezen politiek wetenschapper Yascha Mounk in 2018 betoogde.
Maar dat verhaal is te simpel. (pagina 144-146)
Terug naar Overzicht alle titels
Geen opmerkingen:
Een reactie posten
De redactie behoudt zich het recht voor reacties te verwijderen