Prometheus 2025, 95 pagina's - € 15,--
Wikipedia: Perikles (495-429 v. Chr.) en Bas Heijne (1960)
Korte beschrijving
Een toespraak uit 431 v. Chr. over democratie met een begeleidend essay van Bas Heijne. In 431 v. Chr. hield Perikles, de beroemdste staatsman van Athene, een toespraak ter ere van gesneuvelde soldaten in de oorlog tegen Sparta. Perikles verdedigde in deze toespraak democratische waarden en prees gelijkwaardigheid en gemeenschapszin. Hij benadrukte dat persoonlijke vrijheid alleen kan gedijen in een vrije samenleving en gaf Athene als voorbeeld. Bas Heijne verbindt Perikles' woorden met het heden en stelt dat democratie actieve betrokkenheid vereist, en dat geloof in democratie inspirerend en verbindend kan zijn. Vaardig geschreven, met (in het geval van de toespraak) ouderwets taalgebruik. Uitsluitend geschikt voor een geoefende lezersgroep.
Perikles (ca. 495–429 v. Chr) was een invloedrijke staatsman en generaal in Athene.
Bas Heijne (1960) is schrijver, vertaler, columnist, journalist en essayist en schrijft voor NRC. Hij won de Henriette Roland Holst-prijs en voor 'Angst en schoonheid'* ontving hij de tweejaarlijkse J. Greshoff-prijs.
Tekst op website uitgever
Vrijheid is het zekere bezit van hen die de moed hebben haar te verdedigen
In 431 v.Chr. hield Perikles, de beroemdste staatsman van Athene, een vurige rede ter ere van gesneuvelde soldaten in de oorlog tegen aartsvijand Sparta. Tot op de dag van vandaag geldt Perikles’ grafrede als de krachtigste toespraak over democratische waarden ooit.
Zijn woorden zijn een lofzang op de democratie zélf, op het geloof in gelijkwaardigheid van de Atheense burgers, en de noodzaak van gemeenschapszin. Persoonlijke vrijheid kan alleen gedijen in een vrije samenleving. Juist daarin, stelt Perikles, is Athene een lichtend voorbeeld voor de wereld. Democratie is geen zwaktebod, het is iets om trots op te zijn – en waard om voor te vechten.
In zijn begeleidend essay trekt gelauwerd essayist Bas Heijne de woorden van Perikles door naar onze eigen verwarde tijd. Perikles leert ons dat de democratie, wil ze overleven, een werkelijke inzet van burgers nodig heeft. Maar ook, dat geloof in democratie geen bedaagde aangelegenheid hoeft te zijn, maar een meeslepende en verbindende aansporing is voor ons allemaal.
Ook nu weer is de democratie het waard om voor te vechten.
Fragment uit 8. (door Bas Heijne)
De Amerikaanse historicus Donald Kagan schreef zijn boek over Perikles begin jaren negentig, een tijd van groot democratisch optimisme. Hijzelf, een conservatief, was sceptisch. Met een nauwelijks verholen sneer naar Francis Fukuyama, die even daarvoor het einde van de geschiedenis had afgekondigd, schrijft hij: 'Optimisten kunnen wel geloven dat de democratie de onontkoombare en definitieve vorm is voor de menselijke samenleving, maar de geschiedenis leert dat het tot dusver een zeldzame uitzondering is.'
Denken dat democratie vanzelf spreekt, met ander woorden, is op z'n zachts gezegd naïef.
We moeten de democratie, waarschuwt Kagan, juist niet als gegeven beschouwen, niet als een natuurlijke staat van samenleven, want het gaat om 'de meest zeldzame, de meest delicate en kwetsbare bloemen in de jungle van de menselijke ervaring.' De Atheense democratie bestond uiteindelijk maar tweehonderd jaar en in een klein aantal andere Griekse stadsstaten nog korter. Moderne democratieën zijn weliswaar meer democratisch dan de Griekse, in de zin dat, afgezien van kinderen, alle burgers stemrecht hebben, maar ze zijn ook meer op afstand van de burger komen te staan, indirect, 'minder' politiek in ed klassieke betekenis van dat woord,
Ondanks zijn statuur als historicus is Kagan wel verweten dat hij de figuur van Perikles te veel heeft herschapen naar zijn eigen beeld. En dan had men vooral het oog op het te weinig kritisch beschouwen van de imperialistische ambities van Athene onder Perikles. In zijn laatste decennia van zijn leven nam Kagan samen met zijn invloedrijke zoon, de politicoloog Robert Kagan, de afslag naar het neoconservatisme. Indirect droeg hij bij aan het politieke klimaat dat leidde tot de invasie van Afghanistan en Irak. Overigens stapte zijn zoon nog vóór de eerste verkiezing van Donald Trump tot president van de Verenigde Staten uit de Republikeinse Partij en heeft hij sindsdien onophoudelijke gewaarschuwd voor Trump als reële bedreiging van de Amerikaanse democratie.
En al in zijn inleiding van zijn boek over Perikles - dus al in 1991 - legt zijn vader de vinger op de zere plek. Democratie is geen business as usual, geen bestuurlijk-technocratische aangelegenheid voor ambtenaren, maar heeft leiderschap en elan nodig. Helaas: 'De hedendaagse pleitbezorgers van de democratie lijken niet in staat de intellectuele en spirituele ondersteuning te geven die nodig is, aangezien ze de basisprincipes uit het oog zijn verloren.' Achteraf kun je hem alleen maar gelijk geven. Vijfendertig jaar na zijn zorgelijke constatering krijgen we de rekening gepresenteerd. (pagina 30-32)
Fragment uit Perikles' grafrede (zoals opgetekend door Thucydides)
In deze staat leven wij als burgers en dit is onze houding ten opzichte van het gebruikelijke onderlinge wantrouwen in het dagelijkse doen en laten: wij nemen het een ander niet kwalijk wanneer hij doet waar hij zin in heeft en vallen elkaar niet lastig met irritaties, die de ander wel geen schade doen, maar toch onaangenaam zijn om te ervaren. In de persoonlijke levenssfeer gaan we zonder ons aan elkaar te ergeren met elkaar om, in het politieke leven onthouden we ons vooral door vrees van overtreding van de wetten, omdat wij gehoorzamen aan de overheidsdienaren die op een bepaald moment in functie zijn, aan de wetten, vooral de wetten die zijn vastgelegd ter bescherming van wie onrecht lijden, en aan de ongeschreven wetten, waarvan het overtreden algemeen erkende schande oplevert.
Maar wij hebben ook talrijke mogelijkheden geschapen voor onze geest om uit te rusten van alle inspanningen. Daartoe organiseren wij het hele jaar door wedstrijden en offerfeesten in alle seizoenen en omringen wij ons met fraaie particuliere bouw en inrichting. Het dagelijks genieten van dat alles doet ons vergeten wat ons kwelt. Ook komen als gevolg van de grootheid van onze stad alle voortbrengselen uit de hele wereld naar ons toe en kunnen wij van de producten van andere mensen evenzeer genieten als van die van onszelf. (pagina 59-60)
Lees eerder door Bas Heijne heruitgebrachte klassieke teksten met een inleiding van hem: Het nationaal-socialisme als rancuneleer van Menno ter Braak (uit 1937/2019), Over nationalisme van George Orwell (uit 1945/2023) en Een hogere liefde : brieven aan een Duitse vriend van Albert Camus (uit 2024).
Lees vooral ook de roman Alkibiades van Ilja Leonard Pfeijffer (uit 2023), waarin Perikles in de het begin van de roman voorkomt; de substituut vader voor de hoofdpersoon van deze zeer urgente én urgente roman.
De naam Alkibiades, noch Ilja Leonard Pfeijffer valt trouwens niet in dit boek!
En klik hier voor de homepage van een tiental artikelen over deze roman
Terug naar Overzicht alle titels
Geen opmerkingen:
Een reactie posten
De redactie behoudt zich het recht voor reacties te verwijderen