Tim Fransen 2

In onze tijd : leven in het Calamiteitperk
Alfabet 2024, 368 pagina's -  € 24,99

Wikipedia: Tim Fransen (1988)

Korte beschrijving
Een kritische filosofische verhandeling over de moderne samenleving. Tim Fransen onderzoekt de huidige tijd van crises en calamiteiten. Hij betoogt dat het vooruitgangsdenken ons heeft misleid en vraagt zich af hoe we de aangetaste maatschappelijke fundamenten kunnen herstellen. Hij gaat in op welke inzet er van burgers nodig is om een duurzame samenleving te scheppen en weer een slagvaardige democratie te vormen. Hij neemt de lezer op sleeptouw langs ideeën van grote filosofen en verrassende denkers en komt met concrete ideeën voor verandering. Soepel en met diepgang geschreven. Voor een brede tot een geoefende lezersgroep. Tim Fransen (Amsterdam, 1988) is cabaretier, schrijver en filosoof. Zijn debuutvoorstelling 'Het failliet van de moderne tijd' werd bekroond met de cabaretprijs Neerlands Hoop. Voor zowel zijn tweede voorstelling, 'Het kromme hout der mensheid', als zijn derde, 'De mens en ik', kreeg hij een Poelifinario. Van zijn hand verschenen eerder 'Brieven aan Koos' (2018)* en 'Het leven als tragikomedie' (2019)**, het essay voor de Maand van de Filosofie.

Tekst op website uitgever
Filosoof en cabaretier Tim Fransen onderzoekt ons huidige tijdsgewricht.
Onze wereld is wankel geworden. We leven in een tijd van crises en calamiteiten: het Calamiteitperk. In dit boek onderzoekt filosoof en cabaretier Tim Fransen ons huidige tijdsgewricht. Hij laat zien hoe het vooruitgangsdenken ons heeft misleid en vraagt zich af: hoe herstellen we de maatschappelijke fundamenten die daardoor zijn aangetast? Welke inzet is er van ons burgers nodig om een duurzame samenleving te scheppen en weer een slagvaardige democratie te worden? En welke rol spelen moraal en rechtvaardigheid daarbij? Fransen neemt de lezer op sleeptouw langs grote filosofen en verrassende denkers en komt met concrete ideeën om het tij te keren. Met 'In onze tijd' biedt hij handvatten voor een weerbare samenleving waarin weer volop hoop gloort.

Fragment uit Intermezzo : De brokstukken van het vooruitgangsgeloof
De uitdaging
Hiermee komen we aan bij het volgende deel. Nu we een poging hebben gedaan om onze tijd in het juiste (historische) perspectief te plaatsen, zal de lens van het Calamiteitperk ons moeten helpen bij het bepalen van het juiste handelingsperspectief. Met andere woorden: wat staat ons te doen? Die vraag staat centraal in het tweede deel van dit boek.
  Wat betreft dat handelingsperspectief stuitten we in het vorige deel op een fundamenteel probleem. Dit tijdperk kenmerkt zich namelijk door een reëel gevoel van controleverlies. Er zijn krachten ontketend die we niet weten te beheersen. De combinatie van technologische superkrachten, grootschalige natuurbeheersing en hyperconnectiviteit hebben de wereld als geheel in een wankele toestand gebracht. Het ligt dus voor de hand dat de echte oplossingen zich dan ook zullen moeten afspelen op wereldschaal: op het niveau van mondiale instituties en internationale samenwerking. Het probleem is, zo bleek ook, dat we op dat mondiale niveau momenteel te weinig mogelijkheden hebben om de boel collectief bij te sturen. Sterker nog: op dat niveau is niet wezenlijk sprake van een collectief, maar eerder van een systeem van rivaliserende landen, machtsblokken en multinationals. Dit gebrek aan mondiale aansturing is een fundamenteel probleem van het Calamiteitperk, en vormt de realiteit vanwaaruit we moeten vertrekken. Maar hé, kom op! Zoals elke zichzelf respecterende personal coach je kan vertellen: er bestaan geen problemen, alleen uitdagingen.
  In het volgende deel zullen we in eerste instantie inzoomen tot het niveau van de nationale democratie en, in het verlengde daarvan, tot Europa als geheel. Daar heb ik een aantal redenen voor. Ten eerste omdat ik denk dat er op dat niveau momenteel wél een geloofwaardig en collectief handelingsperspectief bestaat. Ten tweede is dat het niveau waarop er voor ons iets te beschermen valt en iets om voor te strijden. En tot slot is dat een goed startpunt omdat - in elk geval voor ons Europeanen - veel uitdagingen van onze tijd samenhangen met het 'westerse' politieke model: de liberale democratie. Dit model kent een aantal zwaktes en kwetsbaarheden die in het Calamiteitperk des te voelbaarder worden. Die zullen we onder ogen moeten zien, juist als we onze democratieën willen beschermen. 
  Waar het eerste deel draaide om drie pijlers, gaat het in het tweede deel over drie maatschappelijke fundamenten: de juiste vrijheden, het juiste burgerschap en de juiste politieke instituties. 
  Vrijheid is een groot goed en een essentieel onderdeel van de liberale democratie. Maar zoals we zullen zien zal vrijheid in het Calamiteitperk een nieuwe rol en andere betekenis moeten krijgen. Die nieuwe invulling van vrijheid opent de weg naar een discussie over wat democratisch burgerschap inhoudt, of zou moeten inhouden. Dit is het tweede fundament. Tot slot zullen we ons buigen over de juiste politieke instituties: hoe kunnen we de politieke gemeenschap het beste afbakenen? Wat is de rol van de natiestaat in een geglobaliseerde wereld met grensoverstijgende problemen? Hoe stellen we de economie meer in dienst van de samenleving? En welke internationale instituties helpen ons het controleverlies van het Calamiteitperk in te dammen? Kortom: het soort vragen dat ook op de doorsnee vrijmibo voorbijkomt. (Denk ik. Ik word nooit uitgenodigd.)
  Hier gaan we. (pagina 154-156)

Lees ook: Het leven als tragikomedie : over humor, kwetsbaarheid en solidariteit (Maand van De Filosofie 2019).

Boeken die Tim Fransen noemt en die op dít blog staan

Daron Acemoglu c.s.	Waarom sommige landen rijk zijn en ….	2013	496
George Akerlof c.s.	De economie van list & bedrog	2017	284
Kwame Anthony Appiah	De leugens die ons binden	2019	335
Philipp Blom	De onderwerping	2023	381
Maarten Boudry	Waarom de wereld niet naar de knoppen gaat	2019	288
Rutger Bregman	De geschiedenis van de vooruitgang	2013	413
David Christian	Big history	2018	416
Annelien De Dijn	Vrijheid : een woelige geschiedenis	2021	464
Peter Frankopan	De zijderoutes	2016	750
Tim Jackson	Welvaart zonder groei	2010	258
Kevin Kelly	De wil van technologie	2012	463
Roman Krznaric	De goede voorouder	2021	303
Ton Lemaire	De val van Prometheus	2010	375
Mariana Mazzucato c.s.	De consultancy industrie	2023	351
Mariana Mazzucato	De waarde van alles	2018	384
Bram Mellink c.s.	Neoliberalisme	2022	351
Huib Modderkolk	Het is oorlog	2019	272
Johan Norberg	Vooruitgang	2016	312
Tom Phillips	De mens	2019	318
Thomas Piketty	Kapitaal en ideologie	2020	1134
Steven Pinker	Verlichting nu	2018	920
Kate Raworth	Donuteconomie	2017	352
Matt Ridley	De rationele optimist	2010	445
Hannah Ritchie	Niet het einde van de wereld	2024	352
Ingrid Robeyns	Limitarisme	2023	382
Hans Rosling	Feitenkennis	2018	343
Adam Rutherford	Het boek over de mensheid	2019	264
Michael J. Sandel	Niet alles is te koop	2012	240
Sander Schimmelpenninck	Sander en de brug	2013	116
Vaclav Smil	Zo zit de wereld in elkaar	2022	415
Jaap Tielbeke	We waren gewaarschuwd	2022	155
David Van Reybrouck	Tegen verkiezingen	2013	174
Auke van der Woud	Een nieuwe wereld	2006	464

 

Terug naar Overzicht alle titels 

Leon Heuts

Leve de chaos : essay
Lemniscaat 2024, 157 pagina's -  € 12,99

Korte bio van Leon Heuts (1969)

Korte beschrijving
Persoonlijke en cultuurfilosofische reflecties over chaos, generationele trauma’s en een getroebleerde moeder-zoonrelatie. De auteur vertelt openhartig over de impact van het trauma van zijn moeder op zijn eigen leven. Vanwege de ervaringen die zijn moeder opdeed als jong meisje tijdens de Tweede Wereldoorlog, was zij niet in staat er voor hem te zijn. Zijn leven stond in het teken van chaos, melancholie en uitstelgedrag. Hij ontdekte echter dat chaos nieuwe kansen biedt in tijden van collectieve traumatische ervaringen, zoals oorlog, pandemie en klimaatcrisis. Filosofisch en gelaagd geschreven, met persoonlijke fragmenten. Met enkele zwart-witillustraties. Geschikt voor een brede tot geoefende lezersgroep. Leon Heuts (1969) is een Nederlandse schrijver en hoofd Studium Generale van de TU Delft. Hij was onder meer hoofdredacteur van Filosofie Magazine en van NEMO Kennislink.

Tekst op website uitgever
Leve de chaos is een openhartig essay van Leon Heuts over het trauma van zijn moeder en de gevolgen daarvan voor zijn eigen leven, tot op de dag van vandaag. Zijn moeder maakte aan het einde van de Tweede Wereldoorlog, als jong Duits meisje in een schuilkelder, het bombardement op Maagdenburg mee. Totale chaos. Zij heeft nooit een echte moeder voor hem kunnen zijn. Hij verliet haar op zijn negende en koos voor zijn vader. Toen hij haar tien jaar later voor het eerst weer ontmoette, was hij een punker met zwartgeverfd getoupeerd haar. Zij dronk trillend een kopje thee. Hij wilde ‘moeder’ zeggen, misschien zelfs ‘mama’, maar zijn stem stokte.

Leon ging studeren en werd hoofdredacteur van Filosofie Magazine, waar in die tijd een anarchistische sfeer hing die paste bij zijn persoonlijk leven. Hij besefte dat het trauma van zijn moeder deels ook zijn eigen trauma was: zijn leven stond in het teken van chaos, melancholie, uitstelgedrag en veel te veel rode wijn. Maar hij ontdekte ook dat juist de chaos nieuwe kansen biedt in een tijd van collectieve traumatische ervaringen, zoals oorlog, pandemie en klimaatcrisis. Overal ter wereld staan mensen op die hun eigen lijf en leden inzetten om iets goeds te betekenen voor de wereld – denk aan Greta Thunberg, Black Lives Matter, de activisten op de A12. Ecco homo – zie de kwetsbare mens, moedig vechtend en liefhebbend, zelfs op de rand van de vulkaan.

Fragment uit hoofdstuk 1. Atmosfeer
Melancholie
In dit boek schrijf ik over melancholie. Over mijn eigen melancholie, die een echo is van ervaringen in mijn jeugd. Mijn moeder groeide op in nazi-Duitsland en ontwikkelde een strategie om oorlogsgeweld te overleven, namelijk door de tijd stil te zetten. Ik kwam mijn melancholie te boven door de liefde en zorg van vrienden en geliefden. Van hen leerde ik ook hoe juist melancholie ons gevoelig kan maken voor de kwetsbaarheid van anderen en zo een politieke lading kan krijgen.
  Scripts over wie we zijn worden steeds dwingender. We projecteren onze verlangens en hopen op een politieke partij of sterke leider, op een Messiasfiguur die ons verlossing zegt te schenken. Dat was Hitler in de jonge jaren van mijn moeder, maar ook nu zijn er overal ter wereld sterke leiders die met radicale oplossingen komen. Juist bij een dergelijke verlossingspolitiek zijn kwetsbaarheid en zwakte ver te zoeken. In zoverre er zwakte bestaat, wordt die gebruikt als een propagandawapen: we moeten ons verlossen van een ander.

We moeten durven aarzelen. Tegenover het politieke en militaire geweld waarin we moeten uitspreken of iemand onze vriend of vijand is, staat de aarzeling van degene die niet direct weet wat-ie moet zeggen. Dezelfde aarzeling brengt ons dicht bij de natuur, die altijd al wordt gezien als een blinde kracht die niet kan spreken.
  Zo'n aarzeling lijkt klein, en tamelijk defensief. Toch kan het effect ervan groot zijn. Omdat er door de ontregeling en chaos een nieuw wereldbeeld verschijnt. De aarzeling herinnert ons er ook aan dat de wereld niet gescheiden was naar afkomst of religie, cultuur of natuur.
  Aarzeling kan ook de drijfveer zijn van een meisje dat begint met een schoolstaking. Uit deze aarzeling kan iets nieuws ontstaan, ook omdat het zo ongrijpbaar is - want wat moet je met een meisje dat niet naar school gaat? Je kunt haar moeilijk dwingen. Mede daarom heeft het klimaatactivisme van Greta Thunberg kunnen uitgroeien tot een wereldwijde beweging. (pagina 25-26)

Fragment uit hoofdstuk. Het geluk van triest zijn
Hoe het neoliberalisme Saturnus temde (2)
Het neoliberalisme gedijt bij het idee dat mensen weliswaar iets missen, bijvoorbeeld collectieve verantwoordelijkheid en de geborgenheid van een samenleving, maar dat ze uit dat gemis een bepaald geluk halen. Is deze melancholie niet tekenend voor de eerste decennia van deze eeuw?
  Terwijl de wereld in brand staat, lijkt er nog steeds geen alternatief te zijn voor de agenda van marktwerking en economische groei. Zelfs nu we aan de vooravond staan van een ecologische catastrofe, lijkt het onmogelijk een ander pad te kiezen. Zonder collectieve actie is er slechts de mogelijkheid om ' aan jezelf te werken'.  Deze ideologie biedt een overzichtelijke markt van persoonlijke zingeving en geluk.
  Er is vaak geschreven over het narcisme van deze cultuur, door zowel progressieve als conservatieve denkers: Christopher Lasch, Richard Sennett, Roger Scruton. Zij zien een persoonlijkheidscultus die het publieke domein overspoelt. Het 'dikke-ik' waar Harry Kunneman over schrijft kent geen remmingen of beschaving meer en eist alle ruimte voor zichzelf op. (pagina 71-72)

Terug naar Overzicht alle titels 

Cyrille Offermans 3

Een koord boven de afgrond
De Arbeiderspers 2024, 616 pagina's - € 32,50

Wikipedia: Cyrille Offermans (1945)

Korte beschrijving
Een verzameling diepgaande notities en essays over literatuur, cultuur en politiek. Dit boek van Cyrille Offermans is een combinatie van intellectuele essays en intimistische dagboeken, waarin hij zichzelf opnieuw uitvindt. Het boek legt een verband tussen de lees- en klimaatcrisis, beide fundamenteel en bedreigend. De oorlog in Oekraïne vormt een rode draad. Offermans stelt dat welvarende West-Europeanen hun leven en ingesleten consumentengedrag zullen moeten veranderen. Hij benadrukt de onbegrensde bewegingsmogelijkheden in de domeinen van de geest, en spreekt zich uit tegen het ordinaire aanbod van de markt. Persoonlijk, maar ook formeel en talig geschreven. Met veel verschillende soorten foto’s en illustraties in zwart-wit. Geschikt voor een geoefende lezersgroep. Cyrille Offermans (Geleen, 1945) is een bekende Nederlandse schrijver, criticus en essayist. Hij schreef vele boeken. Zijn werk won meerdere literaire prijzen, zoals de Busken Huetprijs, de J. Greshoff-prijs en de Pierre Bayle-prijs.

Tekst op website uitgever
‘Is het vergezocht de lees- en de klimaatcrisis in één adem te noemen? Mij lijkt van niet. Beide zijn even fundamenteel als bedreigend. Wij, welvarende, verwende, in de spullen omkomende West-Europeanen zullen ons leven moeten veranderen; maar zonder een vergaande deconditionering van ons ingesleten consumentengedrag zal dat niet lukken. Een lezer heeft daarmee minder moeite. Zo iemand is bekend met de onbegrensde, principieel voor iedereen toegankelijke bewegingsmogelijkheden in de domeinen van de geest. Ze maken hem in hoge mate immuun voor het ordinaire aanbod van de markt.’ Cyrille Offermans vindt zichzelf opnieuw uit in zijn journalen, die het midden houden tussen intellectuele essays en intimistische dagboeken.

Fragment uit Juni
De filosoof van het maatgevoel
Er zijn maar weinig foto's van hem in omloop, documentaires over of met hem al helemaal niet. Ook herinner ik me geen enkel optreden in een talkshow of een tv-interview naar aanleiding van een nieuwe boek, hoe indrukwekkend zijn bibliografie inmiddels ook is. Als geen ander illustreert zijn publieke status de even dodelijke als treurigstemmende mediawet van de omgekeerde evenredigheid: hoe hoger iemands intellectuele of creatieve niveau, hoe geringer de aandrang bij televisiebazen hem voor de camera's te halen.

Ik heb het over Ton Lemaire (1941), sinds een halve eeuw de belangrijkste Nederlandse antropologische filosoof, zeker als het aankomt op waarschuwingen voor de mondiale ecologische catastrofes die zich, allang niet meer sluipenderwijs, voor onze ogen voltrekken. 

Geboren in Rotterdam, maar opgegroeid in Noord-Limburg zwierf hij omstreeks zijn veertiende al verrukt en met open zinnen in het Leudal, zich ook toen al bewust van de bedreiging van al het natuurschoon. Hij studeerde in Nijmegen en Parijs, werd docent cultuurfilosofie in Nijmegen en was actief in diverse milieu- eb natuurbeschermingsorganisaties. In de jaren zeventig en tachtig oogstte hij algemene lof met persoonlijke en originele boeken als Filosofie van het landschap, De indiaan in ons bewustzijn en Binnenwegen.

Dat veranderde omstreeks 1990, toen hij, gefrustreerd door zijn academische werk en door de opzichtige politieke desinteresse in wat toen nog tamelijk onschuldig de 'milieucrisis' heette, de universiteit vaarwel zei en zich als ecoboer en schrijver vestigde in ene dorp in de Dordogne, waarna hij het volstrekt onterechte imago kreeg van een geflipte geitenwollensok, met wie graag de draak werd gestoken. Zelf zag hij zich, voor zijn doen nogal pathetische, als een 'ecologische vluchteling'.

In Frankrijk vond hij de rust, de stilte, de ruimte en de nog min of meer onaangetaste natuur die hij in Nederland steeds meer begon te missen. Door de schaalvergroting van de landbouw, de verstedelijking, de explosieve groei van industrieterreinen en de even explosieve uitbreiding van infrastructurele voorzieningen was het aanzien van Nederland in korte tijd dramatische veranderd. 'Wat is de natuur nog in dit land? Een stukje bos ter grootte van een krant', verzuchtte de dichter, en Lemaire was het met hem eens. Nederland werd een opslagplaats, een distributiecentrum, een doorvoorhaven, een plek zonder eigenschappen, een 'non-lieu', in de woorden van zijn Parijse collega-antropoloog Marc Augé. Natuurliefhebbers hadden hier niets meer te zoeken. (pagina 482-483)

Lees ook: Een iets beschuttere plek misschien (uit 2018) en Midden in het onbewoonbare (uit 2020)

Terug naar Overzicht alle titels