De Arbeiderspers 2009, 272 pagina's - € 12,50
Lenen als E-book via bibliotheek.nl
Korte bespreking
Rond 1600 is ons wereldbeeld ingrijpend veranderd. De wereld werd een raderwerk, een mechaniek, en de tijd een klok die de uren regelmatig in steeds hetzelfde tempo wegtikt. De winst is duidelijk: wetenschap en industrie. Maar het verlies evenzeer: al datgene wat niet geteld of gemeten kan worden. Over dat laatste heeft Joke Hermsen, schrijfster en filosofe, een aantal essays geschreven en die vervolgens bewerkt en uitgebreid tot een boek. Centraal staat een andere ervaring van de tijd, waar je de klok voor moet vergeten. Filosofen als Bergson en Bloch, schrijvers als Proust en Woolf, de muziek van Simeon ten Holt, de portretten van Margriet Luyten en de schilderijen van Mark Rothko: stuk voor stuk bieden ze zicht op een wereld van wachten, van rust en aandacht, van verveling ook, en van creativiteit. Een wereld die zo vaak verdwijnt achter de haast en de hype van de dag. Een boeiend panorama, met maar een minpunt: een boek dat zo vaak verwijst en citeert, zou dat consequent moeten doen en een literatuurlijst moeten hebben. Met zwart-witafbeeldingen tussen de tekst en een katern kleurenillustraties.
Deze wetenschappelijke oproep tot nietsdoen staat echter haaks op de economische mores van deze tijd, die juist aanzetten tot meer werken, meer productie én tot het verdrijven van de tijd in de consumptie- en amusementsindustrie. Maar wellicht weten wetenschappers, dichters en filosofen gezamenlijk de politiek er nog eens van te overtuigen dat werken alleen niet zaligmakend is, en dat juist de verveling en het nietsdoen voorwaarden zijn voor een menselijker samenleving. Verveling is een van die steeds zeldzamer wordende ervaringen waarbij we nog doelloos bij onszelf en bij die andere, niet ingevulde en niet meetbare tijd kunnen verwijlen, en zonder enig houvast, hoe angstaanjagend dit ook moge zijn, tot nieuwe inzichten kunnen komen. In een tijd waarin het arbeidsethos keer op keer wordt opgepoetst - 'samen werken, samen leven' - zou het goed zijn de verveling ook eens te 'omarmen', zoals Brodsky schreef, 'want het goede aan verveling is dat het geen illusie is. Probeer verveling te omarmen, want hij is toch groter dan jij. Je zal die boezem ongetwijfeld verstikkend vinden, maar probeer het zo lang mogelijk vol te houden, en dan nog een tijdje'. (pagina 36-37)
Terug naar Overzicht alle titels
Dit boek van Joke Hermsen heeft me weer even stil doen staan bij de wijze waarop wij allen, en ik zeker niet op de laatste plaats, door het leven hollen. Het heeft me geïnspireerd tot het schrijven van een blog die eerder is verschenen op mijn website: www.rozebriloss.nl
BeantwoordenVerwijderenSlaaf van de klok
Ons leven wordt veelvuldig geregeerd door de klok. We zijn de hele dag bezig om overal op tijd te komen. Kinderen moeten op tijd van en naar school, werk- en andere afspraken staan strak gepland. En in de zorg hebben de zorgminuten hun intrede gedaan. Snel en efficiënt. Tijd is immers geld.
Joke Hermsen roept in haar boek ‘Stil de tijd’ op tot het temperen van deze slaafsheid aan de kloktijd om meer ruimte te krijgen voor een andere tijd, een meer persoonlijke of innerlijke tijd. Deze innerlijke tijd ervaren we, wanneer we niet op de klok letten, maar in flow zijn. In de klassieke oudheid kende men in Griekenland ook twee uitdrukkingen voor tijd. Aan de ene kant drukte chronos de chronologische of kwantitieve tijd uit, de tijd van agenda’s en planners. Aan de andere kant was er kairos die stond voor de kwalitatieve tijd. Ook Bettine Vriesekoop heeft het in haar column in de NRC van 11/12 augustus over kairos, het magische moment van sporters als Epke Zonderland en Ranomi Kromowidjojo. Het komt er op aan om op het beslissende moment er te staan. Aandacht en focus spelen hier een grote rol bij. Glimpen van kwalitatieve tijd vangen we ook op, wanneer we de tijd vergeten, wanneer we geraakt worden. En dat kan door een film, een mooi schilderij, een lied, een boek.
Multitasken wordt in onze tijd als een grote kwaliteit gezien. Vooral vrouwen zijn erg goed in het doen van meerdere dingen tegelijk. Toch zien steeds meer mensen in dat het de kwaliteit van de verschillende zaken niet ten goede komt. Om een goede prestatie neer te zetten is het van belang de dingen met aandacht te doen. En dat betekent wellicht dat je niet alles kunt doen en misschien wel keuzes moet maken.
Maar wanneer je dan de moeite neemt om een dagdeel of een avond je agenda aan de kant te gooien, ontstaat er ruimte om een goede film te zien, een inspirerend boek te lezen, mooie muziek te beluisteren of om even niets te doen. Dan geef je creativiteit de ruimte. Dan is er ruimte voor groei, voor nieuwe dingen en wie weet wat er ontstaat in dat magisch moment.